ทำความรู้จักกับ ดอกมะลิ ไม้มงคลประจำวันแม่แห่งชาติ

“มะลิ” ไม้มงคลยอดนิยม ที่คนไทยนำมาใช้เป็นเครื่องสักการะบูชาพระ ด้วยกลิ่นหอมสดชื่น สีขาวสะอาดบริสุทธิ์ จึงมีความเชื่อกันว่าหากปลูกไว้ในบริเวณบ้านจะทำให้คนในบ้านได้รับความปรารถนาดีจากผู้อื่น เป็นที่รักของคนรอบข้าง มะลิยังถือเป็นไม้ดอกเศรษฐกิจที่มีความสำคัญมาก ซึ่งคนไทยส่วนใหญ่รู้จักมานานและนิยมกันอย่างแพร่หลาย กลิ่นหอมของดอกมะลิแตกต่างจากดอกไม้ชนิดอื่นๆ เมื่อได้กลิ่นแล้วจะทำให้เรารู้สึกสดชื่นเป็นพิเศษ

ปัจจุบันมะลิกลายเป็นไม้ดอกที่ปลูกเพื่อการค้า สามารถทำรายได้ให้กับผู้ปลูกได้เป็นอย่างดี โดยเฉพาะอย่างยิ่งในฤดูหนาวดอกมะลิจะมีราคาแพงมาก รวมถึงช่วงเทศกาลวันแม่แห่งชาติในบางปีราคาพุ่งสูงถึงกิโลกรัมละ 2,500-2,800 บาทเลยทีเดียว “มะลิ” เป็นไม้ดอกที่ปลูกง่าย ทนทาน ทำรายได้ดีกว่าไม้ดอกชนิดอื่นๆ อีกหลากหลายชนิด ในปัจจุบันมีการปลูกกันอย่างแพร่หลายเนื่องจากมะลิเป็นที่ต้องการของตลาดตลอดทั้งปี เราจะเห็นว่ามีเกษตรกรหลายท่านหันมาปลูกดอกมะลิแบบปลอดสารพิษกันมากยิ่งขึ้นถึงแม้ว่าการดูแลจะดูแลยากกว่า แต่ผลตอบแทนที่ได้กลับมานั้นคุ้มค่า เพราะนอกจากจะเพิ่มช่องทางการขายได้แล้ว ยังช่วยดูแลรักษาสุขภาพทั้งผู้ปลูกและผู้บริโภคได้เป็นอย่างดี

หากพูดถึงเรื่องของสายพันธุ์มะลิ หลายคนคงพอจะทราบว่า มะลิมีมากกว่า 200 ชนิด และมีอยู่ในประเทศไทยประมาณ45ชนิดแต่จะมีอยู่เพียง14ชนิดเท่านั้นที่เป็นที่นิยมค่อนข้างมากอันได้แก่

1.มะลิลา เป็นไม้รอเลื้อย กิ่งอ่อนและกิ่งกึ่งแก่กึ่งอ่อนมีขน ใบเป็นใบเดียวออกเป็นคู่ตรงกันข้ามกัน ใบเป็นรูปไข่ขอบเรียบดอกออกเป็นช่อ มี 3 ดอก ดอกกลางบานก่อน กลีบดอกชั้นเดียว ปลายกลีบมน ดอกสีขาวมะลิชนิดนี้จะใช้ในการเด็ดดอกขาย

2.มะลิลาซ้อน ลักษณะต้น ใบ อื่นๆ คล้ายมะลิลา แต่ใบใหญ่กว่าดอกออกเป็นช่อ มี 3 ดอก และดอกกลางบานก่อน เช่นกัน แต่มีดอกซ้อน 3-4 ชั้น ปลายกลีบมน

3.มะลิถอด ลักษณะโดยทั่วๆ ไป ทั้งต้น ใบ การจัดเรียงของใบ รูปแบบของใบคล้ายมะลิลาซ้อน แต่ใบเป็นคลื่น ดอกเป็นช่อมี 3 ดอก ดอกซ้อนมากชั้นกว่าคือ3-6ชั้นดอกสีขาวมีกลิ่นหอมมากขนาดดอก 2.5-3.5 ซม.

4.มะลิซ้อน ลักษณะทั่วๆ ไปคล้ายมะลิถอด และมะลิลาซ้อน แต่ใบมีลักษณะแคบกว่าดอกออกเป็นช่อมี3ดอกเช่นกันกลีบดอกซ้อนแต่ซ้อนกว่า 5 ชั้นแต่ละชั้นมีกลีบดอก 10 กลีบ ขึ้นไป ขนาดดอก 3-4 ซม.ดอกสีขาว กลิ่นหอมมาก

5.มะลิพิกุลหรือมะลิฉัตร ลักษณะต่างๆ คล้ายกับ 4 ชนิดแรก ใบคล้ายมะลิซ้อนและมีคลื่นเล็กน้อย ดอกเป็นช่อ 3 ดอก ดอกซ้อนเป็นชั้นๆ เห็นได้ชัด(คล้ายฉัตร)และดอกมีขนาดเล็กพอๆ กับดอกพิกุลขนาดดอก 1-1.4 ซม. ดอกสีขาวกลิ่นหอม

6.มะลิทะเล เป็นไม้รอเลื้อย ดอกเป็นกระจุกๆหนึ่งมี 5-6 ดอก กลิ่นหอมฉุน

7.มะลิพวง ลำต้นเป็นไม้พุ่ม กิ่งอ่อนและกิ่งกึ่งแก่กึ่งอ่อน มีขนเห็นเด่นชัดเช่นกันใบและรูปแบบตลอดจนการจัดเรียงคล้ายมะลิอื่นๆ แต่ใบมีขนเห็นเด่นชัด ดอกออกเป็นช่อแน่นสีขาวกลีบดอกชั้นเดียว กลีบเล็กยาว ปลายแหลมขนาดดอก 3-4.5 ซม. มีกลิ่นหอมมาก

8.มะลิเลื้อย ลำต้นเลื้อยไปตามพื้นดินยาวประมาณ 1ฟุตใบเล็กกว่าพันธุ์อื่นมาก

9.มะลิวัลย์หรือมะลิป่า เป็นไม้เถาเลื้อย พาดต้นไม้อื่นหรือขึ้นร้านใบเล็กกว่าและยาวกว่ามะลิอื่นๆ กลีบดอกเล็กยาวสีขาวกลิ่นหอมเย็นชืด

10.พุทธิชาติ เป็นไม้รอเลื้อย ใบเป็นใบเดี่ยวแต่ใบด้านล่างลดขนาดลงมากจนมีลักษณะคล้ายหูใบ ดอกเป็นช่อ ออกที่ปลายกิ่ง และข้างกิ่ง ดอกสีขาว ปลายกลีบมน ก้านดอกยาว

11.ปันหยี ต้นเป็นไม้เลื้อยเช่นเดียวกับมะลิวัลย์ ใบเดี่ยว การออกของใบเช่นเดียวกันแต่ใบมีขนาดใหญ่กว่าใบเป็นมันสีเขียวเข้มหนาและแข็งดอกเป็นดอกช่อสีขาวกลีบดอกใหญ่กว่ามะลิวัลย์ กลีบดอกกว้างและมนดอกชั้นเดียว ขนาดดอก 4-4.5 ซม.กลิ่นไม่หอม

12.เครือไส้ไก่ เป็นไม้รอเลื้อย กิ่งอ่อนและกิ่งกึ่งแก่กึ่งอ่อนมีขน ใบเดี่ยว ปลายใบแหลม สีเขียวเข้มเป็นมัน ดอกออกเป็นช่อดอกกลางบานก่อนกลีบดอกขาว ชั้นเดียวปลายกลีบแหลม

13.อ้อยแสนสวย เป็นไม้เลื้อย กิ่งอ่อนสีม่วงแดง ไม่มีขนกิ่งแก่สีน้ำตาล ใบเดี่ยว ขนาดใหญ่ก้านใบสีม่วงดอกออกเป็นช่อมี 8 ดอก ดอกกลางบานก่อน ก้านดอกยาว กลีบดอกขาว ชั้นเดียวปลายกลีบมน

14.มะลิเขี้ยวงู (มะลิก้านยาว) เป็นไม้เลื้อย แตกกิ่งก้านมาก ไม่มีขน ใบออกเป็นช่อคล้ายใบแก้ว แต่บางกว่าดอกออกเป็นช่อมี 3 ดอก ก้านดอกเป็นหลอดสีแดงอมม่วงกลีบดอกขาว กลิ่นหอมจัด นอกจากนี้ยังมีมะลิอื่นๆ อีกเช่น มะลิฝรั่ง, มะลิเถื่อน ฯลฯ แต่มะลิที่นิยมปลูกเป็นการค้าในปัจจุบัน ได้แก่ มะลิลา มีชื่อวิทยาศาสตร์ Jasminum sambac และที่จะกล่าวต่อไปนี้เป็นเรื่องของมะลิลา

ดอกมะลิใช้ประโยชน์ได้หลากหลายรูปแบบ เป็นส่วนผสมในการทำน้ำลอยดอกไม้สำหรับแต่งกลิ่นหรืออบกลิ่นขนมให้หอมใช้อบผ้า และแต่งกลิ่นใบชาดอกมะลิสกัดเป็นน้ำมันหอมระเหยทำหัวน้ำหอม ใช้ปรุงแต่งในเครื่องสำอางรูปแบบต่างๆ ในตำรายาไทยน้ำแช่ดอกมะลิสดใช้ดื่มเพื่อบำรุงหัวใจให้ชุ่มชื่น และสามารถนำดอกมะลิแห้งต้มน้ำหรือชงน้ำร้อนดื่มเป็นชาดอกมะลิได้จะช่วยคลายเครียดหลับสบายตื่นมาสดชื่นใบสดของต้นมะลิ นำมาตำกับกากมะพร้าว พอกหรือทาแผลพุพอง แก้พิษเรื้อรัง แก้พิษฝีดาษได้ ยอดใบสดนำมาตำพอกบริเวณรอยแผลเป็นจะช่วยทำให้รอยแผลเป็นจางลงได้ และเชื่อกันว่าการล้างหน้าด้วยน้ำลอยดอกมะลิจะทำให้ตาสว่างดอกมะลินอกจากให้ประโยชน์ทางยาแล้วยังนำไปร้อยเป็นพวงมาลัยซึ่งถือเป็นศิลปวัฒนธรรมอันเก่าแก่และเป็นเอกลักษณ์ประจำชาติไทยและมะลิยังเป็นสัญลักษ์แทนความรักความผูกพันอันบริสุทธิ์ระหว่างแม่และลูกอีกด้วย และปัจจุบันทางราชการได้กำหนดให้ดอกมะลิเป็นสัญลักษณ์ประจำวันแม่แห่งชาติ เพื่อเป็นตัวแทนแสดงความรักความห่วงใยของลูกที่มีต่อแม่ ซึ่งเปรียบเสมือนความรักอันบริสุทธิ์ที่เกิดขึ้นเหมือนกับสีขาวของดอกมะลินั่นเอง